علائم زونا در سالمندان با نام علمی Herpes zoster (هرپس زوستر) یا Shingles شناخته می‌شود. به احتمال زیاد همه‌ی ما در کودکی این ویروس را به صورت آبله مرغان تجربه کرده‌ایم، بر خلاف تصوری که ممکن است داشته باشیم این ویروس بعد از ابتلا و درمان از بین نرفته و در بدن، جایی میان سیستم عصبی مرکزی ما (ستون فقرات) به صورت پنهان باقی میماند.
ویروس هرپس زوستر ممکن است تا سالیان سال مشکلی برای ما ایجاد نکند اما با گذشت زمان هنگامی‌که افراد پا به سن می‌گذارند و شرایط برای بروز مجدد این بیماری فراهم می‌شود این ویروس می‌تواند دوباره فعال شده و منجر به مشاهده علائم زونا در سالمندان شود.
به این موضوع می‌توان توجه کرد که احتمال درگیری افراد در سالمندی با بیماری زونا برای کسانی که یکبار مبتلا به زونا شده‌اند و افرادی که در سن کم به آبله مرغان مبتلا شده‌اند کمتر است.
در مادران باردار ابتلا به این بیماری به ندرت اتفاق می‌افتد اما در اثر ابتلا منجر به نقص مادرزادی نوزاد خواهد شد. در این مقاله به علائم زونا در سالمندان و راه‌های پیشگیری و درمان این بیماری اشاره خواهیم کرد.
علت ابتلا افراد به زونا
همانطور که در ابتدای این مقاله اشاره شد ویروس آبله مرغان در دوران سالمندی در افراد بالای 50 سال ممکن است به شکل بیماری زونا که به صورت بثورات دردناک پوستی است در بدن ظاهر شود. سیستم ایمنی ضعیف بستر مناسبی برای پدیدار شدن علائم این بیماری می باشد. افرادی که بیشتر در معرض ابتلا به زونا هستند:
- افرادی که به HIV ، لنفوم و انواع خاصی از سرطان مبتلا هستند.
- افرادی که پیوند مغز استخوان و اعضای بدن داشته‌‌اند که منجر به تضعیف سیستم ایمنی بدنشان شده.
- افراد تحت شیمی درمانی و پرتو درمانی.
- مصرف داروهایی که سیستم ایمنی را تضعیف میکنند، مانند کورتیکواستروئیدها و داروهایی که بعد از پیوند عضو مصرف می‌شوند.
- عفونت
- اضطراب و استرس که موجب تضعیف سیستم ایمنی می‌شود.
- نبود برنامه و رژیم غذایی مطلوب.
- کسانی که خواب نامنظم و بی کیفیتی را تجربه میکنند.
- بهتر است این افراد تا زمان وجود ضایعات پوستی نزدیک فرد بیمار نشوند.
زونا به چه شکل در بدن نمایان می‌شود؟
هنگامی که سیستم ایمنی افراد به میزان زیادی تضعیف شود ویروس عفونی هرپس زوستر خود را به شکل ضایعات خطی و قرمز رنگ و تاول‌های پوستی دردناک در سراسر بدن بیمار نشان می‌دهد.
گاهی ممکن است فرد سالمند متوجه درد، گزگز و سوزش در قسمت‌های مختلف بدن خود شود و به اشتباه آن را ناشی از بیماری‌های قلبی، کلیوی و ریوی بداند. در این مورد فرد درد را حس می‌کند اما علائم ظاهری روی پوست مشاهده نمی‌شود.
عمدتا افرادی که متوجه درد، سوزش و خارش در یک طرف و قسمت از بدن می‌شوند بعد از گذشت چند روز جوش‌ها و تاول‌هایی در سمت راست یا چپ بدن آن‌ها نمایان می‌شود که متورم و حاوی مایعات است.
از دیگر علائمی که افراد مبتلا به زونا می‌توانند تجربه کنند:
- تب
- سردرد و خستگی
- سوزش، گزگز، بی‌حسی و خارش در سطح پوست
- حساسیت به نور شدید و لمس
- درد در نواحی گره‌های عصبی
- مشکلات شنوایی و تعادل در صورتی که تاول در نزدیکی گوش باشد.
این علائم می‌توانند موقت و یا دائمی باشند. هنگامی که اولین نشانه‌های بروز زونا در بدنتان را مشاهده کردید به پزشک مراجعه کنید و شانس کنترل و درمان آن را افزایش دهید.
زدن واکسن در دوران سالمندی احتمال درگیری بیمار با این ویروس را کاهش می‌دهد اما به طور قطع نمی‌توان گفت که از بیماری جلوگیری می‌کند. در بهترین شرایط باعث می‌شود علائم بیماری به صورت خفیف بروز پیدا کند و بیمار درد کمتری را تحمل کند.
زونا از چه راه‌هایی منتقل می‌شود؟
ممکن است این سوال برای شما پیش بیاید که آیا زونا بیماری مسری است؟ تا چه مدت واگیر دارد و راه‌های انتقال آن چیست؟ زونا واگیر طولانی ندارد اما برای جلوگیری از خطر ابتلا به بیماری زونا بهتر است به مدت 7 الی 10 روز در معرض تماس با افراد مبتلا نباشید.
هنگامی که فرد سالمند مبتلا به زونا می‌شود بهتر است همه افراد خانواده با رعایت بهداشت به او نزدیک شوند زیرا تا زمانی که تاول‌ها دارای ترشحات و ضایعات هستند امکان انتقال از طریق تماس وجود دارد.
برای جلوگیری از انتقال مراقب باشید با تاول‌های فرد بیمار تماس نداشته باشید و روی ضایعات پوستی را بپوشانید زیرا مایعی که در اثر ترکیدن تاول‌ها خارج می‌شود دلیل اصلی سرایت این ویروس است، بهتر است از یک پرستار برای تعویض لباس ها و استحمام بیمار کمک بگیرید. پس از خشک شدن تاول‌ها دیگر جای نگرانی نیست.
انتقال زونا از طریق هوا ممکن است؟
آنچه که از تحقیقات متخصصان برآورد می‌شود این است که انتقال این ویروس از طریق هوا تنها زمانی که تاول‌ها سرباز کنند و ترشحات آن در هوا پخش شود و زمانی که فرد بیمار دچار سرفه و عطسه باشد امکان پذیر است، به این صورت که از طریق ریه‌ها جذب می‌شود.
لازم به ذکر است که این ویروس تنها در افرادی که تا به کنون دچار آبله مرغان و زونا نشده اند و واکسن آن را دریافت نکرده اند تنها باعث بروز آبله مرغان می شود.
درد زونا چقدر طول می‌کشد؟
درد زونا معمولا 2 تا 4 هفته طول می‌کشد. با این حال برخی افراد ممکن تا چند ماه این درد را احساس کنند. این عارضه می‌تواند باعث درد عصبی شدید، سوزش، بی‌حسی یا ضعف در ناحیه‌ای شود که قبلا تحت تاثیر زونا بوده است.
آیا درمانی برای زونا وجود دارد؟
توصیه می‌کنیم قبل از هر اقدامی برای درمان بهتر و سریع‌تر و به منظور جلوگیری از گسترش این بیماری و علائم زونا در سالمندان تا سه روز بعد از دیدن اولین علائم و برای تهیه دارو و مسکن‌ها جهت مشاوره به پزشک متخصص بیماری‌های عفونی و پوستی مراجعه کنید.
به طور قطع نمی‌توان گفت زونا درمان مشخصی دارد، آنچه که به شما توصیه می‌کنیم مصرف داروها، میوه‌جات و مواد غذایی است که طول دوره درمان را کاهش می‌دهد و درد و خارش ناشی از آن را کمتر می‌کند.
بهترین داروها برای درمان زونا
داروهای ضد ویروسی، مسکن‌ها و ضد التهاب‌ها جهت کنترل ویروس عامل بیماری بهترین داروی زونا هستند. البته انتخاب بهترین مسکن و دارو برای زونا بسته به شرایط بدنی، سن، جنسیت و سابقه پزشکی بیمار متفاوت خواهد بود. رایج ترین داروهای اثرگذار در درمان این التهاب پوستی عبارتند از:
- داروهای ضد ویروس
داروهای ضد ویروسی علائم زونا در سالمندان را در بدن کاهش داده و سرعت ترمیم پوست و بدن را افزایش می‌دهند. این داروها در بیشتر مواقع باعث جلوگیری از عوارض احتمالی می‌شوند. مصرف یک دوره از این داروها معمولا بین ۷ تا ۱۰ روز زمان نیاز دارد. مهم است بدانید داروهای ضد ویروسی اگر سه روز بعد از ظاهر شدن راش‌های پوستی مصرف شوند دارای تاثیر بیشتری هستند.
- درمان با قرص آسیکلوویر
داروی Aciclovir متعلق به گروه داروهای ضد ویروسی است که به طور خاص در درمان علائم زونا در سالمندان و عفونت ناشی از آبله مرغان و همچنین تبخال دهان و ناحیه تناسلی تجویز می‌شود. این دارو تکثیر DNA ویروس را تحت تاثیر قرار می‌دهد و به این ترتیب از رشد و گسترش آن‌ها در بدن جلوگیری می‌کند.
- درمان با قرص والاسیکلوویر
Valacyclovir با کند کردن رشد و تکثیر ویروس به مبارزه با عفونت کمک می‌کند. از این دارو برای درمان آبله مرغان، زونا در سالمندان، تبخال اطراف دهان و همچنین تبخال تناسلی استفاده می‌شود.
- درمان با قرص فامسیکلوویر
Famciclovir دارویی برای درمان عفونت‌های ناشی از بیماری زونا می‌باشد.
- داروهای مسکن و آنتی هیستامین
جهت کم کردن التهاب و علائم زونا در سالمندان از مسکن و داروهای زیر می‌توان استفاده کرد.
- ایبوبروفن
- آنتی‌هیستامین ها از جمله دیفن هیدرامین
- کورتیکواستروئیدها که داروهایی برای کاهش التهاب ناشی از درد هستند
- بی حس کننده‌های موضعی مانند لیدوکائین
- داروی ضد خارش
- پماد هیدروکورتیزون
- سیتریزین
- لوراتادین
- دارو های ضد صرع
این داروها گاهی توسط پزشک به جهت کم کردن دردهای عصبی تجویز می‌شود. این دارو ها بعد از چند هفته تاثیر خود را می‌گذارند. از رایج‌ترین این داروها می‌توان به این موارد اشاره کرد:
- گاباپنتین
- پرگابالین
- پمادها
سریع‌ترین تاثیر بر روی خارش‌های ناشی از زونا با مصرف پماد های سیکلوویر و والاسیکلوویر امکان‌پذیر است پمادهای ضدالتهابی مانند پماد هیدروکورتیزون را نیز می‌توان برای درمان علائم زونا در سالمندان استفاده کرد. پماد لیدوکایین هم با فلج کردن موقت احساس درد در ناحیه به وجود آمده را کم می‌کند و باعث کاهش درد می‌شود.
- درمان گیاهی برای زونا
یکی از درمان‌های گیاهی برای زونا استفاده از کرم کپکس باریج است که از ماده‌ای به نام کپسایسین که از فلفل قرمز استخراج می‌شود تشکیل شده است. این ماده باعث احساس تندی در دهان بعد از خوردن فلفل می‌شود. کرم کپکس باریج دارای اثر بی حس کننده است و برای درمان انواع دردهای عصبی مانند بیماری زونا توصیه می‌شود.
در زمان مصرف کرم کپکس به موارد زیر توجه کنید:
- کرم را تا ۴ بار در روز و به مدت حداقل ۲ هفته و حداکثر ۸ هفته مصرف کنید.
- سوزش از عوارض طبیعی مصرف دارو است و در هفته اول شدید‌تر است. این عارضه گذرا بوده و نشانه حساسیت پوستی نیست.
- از تماس کرم با چشم خودداری کنید.
- از تماس کرم با زخم‌های باز خودداری کنید.
- عدم استفاده به علت حساسیت قبلی به فلفل
- اگر دچار حساسیت پوستی شدید، مصرف دارو را متوقف کنید و به پزشک مراجعه کنید.
از دیگر راه‌های درمان و تسکین دردهای ناشی از زونا می‌توان به حمام جو دوسر اشاره کرد. جو دوسر به دلیل طبع خنکی که دارد باعث کاهش التهاب می‌شود و عملکرد سد پوستی را بهبود میبخشد. نحوه استفاده از حمام بلغور جو دوسر به دو روش زیر می‌باشد:
- افزودن جو دو سر به صورت مستقیم در آب حمام (جو دو سر کلوئیدی)
در این روش شما مقدار دو فنجان جو دو سر را توسط آسیاب پودر کرده و قبل از ورود به وان یا تشت بزرگ آب آن را اضافه کنید، هرچه ذرات جو ریزتر باشد بهتر در آب حل می‌شود و قوام می‌یابد. به مدت 15-30 دقیقه در حمام جو دوسر بمانید. به هنگام ورود به آب مراقب باشید که این محلول باعث لیز شدن آب می‌شود، اگر بعد از خروج از آب در بدنتان احساس لغزندگی کردید بدن خود را با آب ولرم شستشو دهید و با حوله به آرامی خشک کنید.
شما نیز می‌توانید با افزودن شیر و روغن های طبیعی پوست خود را تغذیه کنید و تسکین دهید.
- کیسه حمام بلغور جو دوسر
از یک فیلتر قهوه یا جوراب شلواری برای این کار می‌توانید استفاده کنید. به این صورت که یک فنجان جو را درون کیسه ریخته و به مدت 15 دقیقه در آب ولرم درون وان بگذارید، بعد از ترکیب جو با آب 20 دقیقه در آب بمانید و سپس بدن خود را آبکشی کنید.
تاثیر تغذیه در درمان علائم زونا در سالمندان
بدون شک نمی‌توان نقش تغذیه را در درمان بیماری‌ها نادیده گرفت. درست است که رژیم مشخصی برای درمان زونا وجود ندارد اما رژیم غذایی مناسب با تقویت سیستم ایمنی و مبارزه با عفونت‌ها روند بهبود این بیماری را سرعت میبخشد. در این سطر به مواد غذایی که به پیشگیری و کاهش علائم زونا در سالمندان کمک می‌کند می‌پردازیم.
شما زمانی که به علائم زونا در سالمندان مبتلا شدید می‌توانید موارد زیر را مصرف کنید :
- میوه جات حاوی آنتی اکسیدان مثل انواع توت‌ها، تمشک، پرتقال و نارنگی
- مغزیجات و آجیل
- مواد غذایی چرب حاوی امگا 3 مانند روغن زیتون، روغن کنجد و ماهی سالمون
- غذاهای غنی از لیزین مثل حبوبات، گوشت، مرغ، لوبیا سبز و سویا
- میوه های قرمز مانند هندوانه، گریپ فروت و آلبالو
- غذاهای حاوی ویتامین B مثل تخم‌مرغ، جو، جگر، دانه‌ها
آیا درمان خانگی برای زونا وجود دارد؟
پیش‌تر به دو مورد از موارد درمان خانگی زونا که شامل حمام جو دوسر و کنترل تغذیه بود اشاره کردیم. اکنون موارد به موارد دیگری که در کنترل گسترش این بیماری نقش دارند می‌پردازیم.
- کمپرس سرد بر روی نواحی ملتهب به مدت 15 الی 20 دقیقه.
- مصرف ویتامین های D ،C ،B12 ،E ،A.
- مصرف روغن‌های گیاهی با خاصیت ضد التهابی مانند شیرین بیان، اکالیپتوس، درخت چای و گل بابونه .
- تهیه خمیر با ترکیب آب، جوش شیرین و نشاسته و استفاده مستقیم بر روی بثورات به مدت 10 دقیقه.
- عسل به طور طبیعی خاصیت مرطوب کنندگی دارد و بعد از خشک شدن تاول های زونا می توان در درمان خشکی های سطح پوست از آن استفاده کرد.
آیا می‌توان از ابتلا به زونا پیشگیری کرد؟
همانطور که گفتیم با تقویت سیستم ایمنی، خواب کافی، عدم استرس و تغذیه مناسب می‌توان از بوجود آمدن بستری مطلوب برای ابتلا به بیماری زونا پیشگیری کرد و علائم زونا در سالمندان را کاهش داد. حال مواردی را که با عمل به آن از ابتلا به زونا در امان می‌مانیم را با هم مرور می‌کنیم:
- واکسن زونا
واکسن زونا که به نام واکسن “زوستاواکس” به منظور پیشگیری از ابتلا به این بیماری و علائم زونا در سالمندان مورد استفاده قرار می‌گیرد. واکسن زونا یک واکسن دو دوزی است که دو دوز آن با فاصله 2 تا 6 ماه از هم تزریق می‌شود. اگر بالا 50 سال دارید یا 19 سال به بالا هستید ولی سیستم ایمنی ضعیفی دارید می‌توانید پس از تجویز پزشک این واکسن را تزریق کنید. واکسیناسیون می‌تواند از شدت علائم و عوارض جانبی زونا نیز جلوگیری کند.
- خودداری از تماس با فرد آلوده
بهتر است تا زمانی که فرد مبتلا دارای تاول های سر باز حاوی مایعات می‌باشد و همچنین فرد بیمار سرفه و عطسه‌های مکرر دارد از تماس با ایشان خودداری کنید. اگر علائم زونا در سالمندان را مشاهده کردید بهتر است از یک پرستار برای استحمام و تعویض لباس کمک بگیرید.
- سیستم ایمنی و عصبی خود را تقویت کنید
با خوردن مواد غذایی ذکر شده، ورزش منظم، دوری از استرس و نکشیدن سیگار سیستم ایمنی خود را تقویت کنید.
جمع بندی
از آنجا که سالمندان سیستم ایمنی ضعیفی دارند بهتر است از کودکانی که درگیر با ویروس آبله مرغان هستند و کسانی که به تازگی زونا گرفته‌اند دوری کنند. در نهایت جهت در امان ماندن از ابتلا به این ویروس سیستم ایمنی خود را با تغذیه مناسب، مصرف مکمل ها و ورزش مرتب تقویت کرده و در صورت مشاهده علائم زونا در سالمندان مانند درد و خارش در نقاطی از بدن جهت درمان سریع و جلوگیری از گسترش این بیماری به پزشک مراجعه کنند.